Τωρινή κατάσταση
Στον χώρο του αθλητισμού, η διαχείριση του στρες και η ψυχική υγεία των αθλητών έχουν παραμεληθεί συγκριτικά με άλλους επαγγελματικούς κλάδους. Το στίγμα που συνδέεται με τους υψηλά αμειβόμενους αθλητές, οι οποίοι «δεν επιτρέπεται» να έχουν δυσκολίες ή θα θεωρηθούν «αδύναμοι» και «εύθραυστοι» αν αποκαλύψουν τα προβλήματά τους, εντείνει αυτό το γεγονός. Με ορισμένες εξαιρέσεις, στον αθλητισμό δεν έχει ακόμη καθοριστεί ποιος είναι υπεύθυνος για την εισαγωγή και εφαρμογή τεχνικών διαχείρισης στρες και προγραμμάτων ενίσχυσης ψυχικής υγείας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο προπονητής –ή/και στα ομαδικά αθλήματα, ένα μέλος της ομάδας– δρα ως «ψυχολόγος» προς όφελος των υπολοίπων.
Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες, ένα μεγάλο ποσοστό αθλητών, δεν λαμβάνει το επιθυμητό επίπεδο υποστήριξης ψυχικής υγείας. Επιπλέον, είτε δεν γνωρίζουν πού να αναζητήσουν βοήθεια είτε φοβούνται να αναζητήσουν υποστήριξη με τη μορφή ψυχοθεραπείας εκτός του οργανισμού. Το αποτέλεσμα είναι ότι προσπαθούν να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους ή επιχειρούν να τα κρύψουν, ελπίζοντας ότι θα εξαφανιστούν. Ένα άλλο σενάριο είναι ότι υποτιμούν τη σημασία τους και προσπαθούν να τα αγνοήσουν. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση συνήθως δεν αποδίδει, καθώς τα προβλήματα που δεν αντιμετωπίζονται τείνουν να επιδεινώνονται.
Ένα ολοκληρωμένο μοντέλο ψυχικής υγείας που βασίζεται σε μια προσέγγιση 360° και στοχεύει να προσφέρει λύση στην τωρινή προσέγγιση παρουσιάζεται παρακάτω.
Πρόσληψη ειδικού ψυχικής υγείας, ο οποίος θα παρέχει υποστήριξη στον προπονητή, στα μέλη της ομάδας (ή στον μεμονωμένο αθλητή στα ατομικά αθλήματα) και θα λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ εργαζομένου (αθλητή), προϊσταμένου (προπονητή) και ηγετικής ομάδας (διοικητικό συμβούλιο/πρόεδρος). Αυτό το άτομο θα είναι υπεύθυνο για την εφαρμογή ψυχολογικών αρχών για τη διατήρηση της ευημερίας αθλητών, προπονητών και υπόλοιπου σταφ. Επίσης, θα τους παρέχει εκπαίδευση σε δεξιότητες αντιμετώπισης και προσωπικές στρατηγικές. Ο/Η ειδικός θα πρέπει, πέρα από σπουδές ψυχολογίας ή ψυχοθεραπείας, να έχει και αθλητική εξειδίκευση ώστε να κατανοεί τις μοναδικές προκλήσεις του χώρου. Η τήρηση απορρήτου είναι υψίστης σημασίας και η ηγετική ομάδα πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στην ακεραιότητά του/της, με την υπογραφή των απαραίτητων συμφωνιών εμπιστευτικότητας.
Συμμετοχή και έγκριση από την ηγεσία (ιδιοκτήτες ομάδας ή/και Managers). Για να νιώσουν οι αθλητές ασφαλείς να μιλήσουν ανοιχτά και να εκφράσουν τις δυσκολίες τους, ο ειδικός ψυχικής υγείας πρέπει να είναι μια επιλογή εγκεκριμένη από την ηγεσία και να έχει την ανοιχτή και δημόσια υποστήριξή της. Αυτό ενισχύει την εμπιστοσύνη των αθλητών προς τον ειδικό και, από εργασιακή σκοπιά, τους κάνει να νιώθουν ότι η ηγεσία νοιάζεται για την ευημερία τους. Έτσι, αυτό μπορεί να λειτουργήσει θετικά για τη διατήρηση του προσωπικού και τη μακροχρόνια παραμονή στον οργανισμό.
Εκπαίδευση του προπονητή. Ο ρόλος του προπονητή είναι καθοριστικός για την ομαλή λειτουργία της ομάδας και των αθλητών. Μέχρι τώρα, οι προπονητές έπρεπε να λειτουργούν και ως ψυχολόγοι, εκτός από τον ήδη επιβαρυμένο φόρτο εργασίας τους. Κάποιοι το αποδέχτηκαν, άλλοι δυσκολεύτηκαν, καθώς έπρεπε πρώτα να διαχειριστούν τις δικές τους δυσκολίες. Στο νέο αυτό πλαίσιο, προπονητής και ψυχολόγος συνεργάζονται για τη δημιουργία στρατηγικής ευημερίας, τον καθορισμό ρόλων και την οργάνωση συλλογής δεδομένων. Επιπλέον, ο προπονητής και το επιτελείο του λαμβάνουν ατομική και ομαδική υποστήριξη για να συζητήσουν τις δικές τους προκλήσεις, καθώς η δική τους ψυχική υγεία επηρεάζει άμεσα αυτή των παικτών. Ο ψυχολόγος τούς εκπαιδεύει σε δεξιότητες από προσεγγίσεις προσανατολισμένες στη δράση και στο συναίσθημα, τις οποίες μπορούν στη συνέχεια να ενσωματώσουν στο coaching. Επιπρόσθετα, προπονητής και ψυχολόγος οργανώνουν ομαδικές συνεδρίες, ώστε η προπόνηση και η ψυχολογική υποστήριξη να συνδέονται.
Σωματικά συμπτώματα και ανάλυση δεδομένων. Για την αναγνώριση σωματικών συμπτωμάτων στρες, την πρόληψη της συσσώρευσης αυτών και την παρακολούθηση της προόδου, πρέπει να συλλέγονται δεδομένα καθημερινά και να συζητούνται εβδομαδιαίως σε ομαδική συνεδρία. Εργαλεία όπως ένα smart watch ή εξειδικευμένα εργαλεία αυτοπαρακολούθησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τα δεδομένα μπορεί να αφορούν ύπνο, κόπωση, διάθεση, στρες, πόνο, καρδιακούς παλμούς ή άλλες μετρήσεις. Αυτά τα εργαλεία μπορούν να προβλέψουν ψυχολογικά ζητήματα, όπως στρες, έλλειψη αποκατάστασης ή εξάντληση. Έρευνες δείχνουν ότι αυξημένη κόπωση, αυξημένα επίπεδα άγχους και κακός ύπνος μπορεί να αποτελέσουν προάγγελο τραυματισμού.
Συχνότητα ατομικού και ομαδικού coaching. Ο ψυχολόγος στοχεύει στη διατήρηση της ευημερίας και του ηθικού της ομάδας, οδηγώντας τελικά σε βελτίωση της απόδοσης. Η μείωση του στρες είναι θεμελιώδης, καθώς ο επαγγελματικός αθλητισμός είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικός. Υπάρχουν όμως ατομικές διαφορές στη διαχείριση στρες. Έτσι, ο ψυχολόγος πρέπει να προσαρμόζει τις προσεγγίσεις του στον κάθε αθλητή/ρια. Ομαδικές συνεδρίες πρέπει να γίνονται εβδομαδιαίως, και συχνότερα σε περιόδους κρίσιμων αγώνων. Ατομικές συνεδρίες 30-45 λεπτών μπορούν να γίνονται ανά δύο εβδομάδες, ώστε να μην επιβαρύνονται χρονικά οι αθλητές, εκτός κι αν υπάρχει επείγον αίτημα.
Προσωπικό και οργανωσιακό στρες. Είναι σημαντικό να διαχωριστούν οι πηγές στρες. Ο ψυχολόγος της ομάδας χειρίζεται μόνο το οργανωσιακό στρες – δηλαδή ζητήματα που σχετίζονται με τον αθλητισμό και την απόδοση. Προσωπικά ζητήματα συζητούνται μόνο όταν επηρεάζουν την αθλητική απόδοση. Για πιο εντατική ψυχοθεραπεία, πρέπει να υπάρχει σύστημα παραπομπής σε εξωτερικό φορέα.
Γνωσιακές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις. Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι διαδεδομένη για τη διαχείριση στρες. Ο ψυχολόγος δεν παρέχει θεραπεία, αλλά αξιοποιεί εργαλεία της, όπως αναδόμηση σκέψεων, αναγνώριση μοτίβων, προγραμματισμό δραστηριοτήτων, journaling και role playing. Μια ειδικότερη μορφή, η REBT, έχει εφαρμοστεί στον αθλητισμό και βοηθά στην κατανόηση και διαχείριση σκέψεων και συναισθημάτων.
Προσεγγίσεις αποδοχής. Μια πολυτροπική προσέγγιση μπορεί να συνδυάζει CBT/REBT (Rational Emotive Behavioural Therapy) με mindfulness. Το mindfulness βοηθά στην εσωτερική παρακίνηση και την επίτευξη «Flow» – της κατάστασης απόλυτης συγκέντρωσης. Τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι οι αναπνοές, η εστίαση στο παρόν και η νοερή απεικόνιση.
Αντιμετώπιση προκλήσεων. Διαδοχικές ήττες και τραυματισμοί αυξάνουν το στρες και απαιτούν επιπλέον υποστήριξη. Η συνεργασία με την ιατρική ομάδα είναι ουσιαστική και απαραίτητα. Στους τραυματισμούς, στόχος είναι η ασφαλής και σταδιακή επιστροφή. Στις ήττες, η ενίσχυση ηθικού είναι κρίσιμη.
Συνεργασία με άλλα τμήματα. Ο/Η ψυχολόγος πρέπει να έχει σαφή ρόλο και σχέση συνεργασίας με την ιατρική ομάδα, τους προπονητές και την ηγεσία. Η έλλειψη εμπιστοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις που βλάπτουν τους αθλητές.
Οικονομικά και οφέλη. Ο μισθός του/της ψυχολόγου αποτελεί επένδυση για τον οργανισμό. Τα οφέλη περιλαμβάνουν μείωση απουσιών, επίλυση συγκρούσεων, ενίσχυση απόδοσης, βελτίωση ομαδικής κουλτούρας και αύξηση εσόδων μέσω καλύτερων αποτελεσμάτων, χορηγιών και προσέλκυσης ταλέντων.
Ευκαιρίες και κίνδυνοι. Αν εφαρμοστεί σωστά, η λύση αυτή μπορεί να βελτιώσει την απόδοση ομάδων και να μειώσει το δυσπροσαρμοστικό στρες. Ωστόσο, η εμπιστευτικότητα και οι εργασιακές σχέσεις είναι κρίσιμοι παράγοντες κινδύνου. Η παραβίαση απορρήτου μπορεί να βλάψει αθλητές, οργανισμό και χορηγούς. Ακατάλληλη επιλογή ειδικού μπορεί να οδηγήσει σε εσωτερικές συγκρούσεις, χαμηλό ηθικό και απώλεια απόδοσης, με πιθανές οικονομικές συνέπειες.
Η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να αποτελέσει μια κομβική προσθήκη για έναν αθλητικό οργανισμό. Η επιλογή του κατάλληλου ατόμου για αυτό το ρόλο και η προσαρμογή του/της στην ομάδα αποτελεί βασικό κριτήριο επιτυχίας.
